Het onderwijs, dé plek waar kinderen de kans krijgen om zich, buiten het gezin, te ontwikkelen. Natuurlijk is het onderwijs door de jaren heen veranderd en zijn er nieuwe methodieken opgekomen, maar wat mij betreft blijven de grote lijnen veelal hetzelfde. Ik heb het dan over tijdsindeling, beoordelingssystemen en lesinhoud. Is het tijd om onderwijsconcepten opnieuw uit te vinden met de kennis van toen en de ervaring van nu? We kennen Montessori onderwijs (1920*) en Jenaplan (1927) maar ook de vrije school bestaat al meer dan 100 jaar. Begrijp me niet verkeerd, ik vind het stuk voor stuk prachtige concepten maar de ontwikkeling mag wel meegroeien met het nieuwe tijdperk.
Wat ik opmerkelijk vind is hoeveel er wordt geschreven en gezegd over vernieuwingen binnen onderwijs maar de daadwerkelijke uitvoering met aanzienlijke stappen blijft uit. Wat ik hiermee bedoel is dat kleine wijzigingen in lesprogramma’s worden doorgevoerd en zelfs grotere veranderingen als passend onderwijs worden ingevoerd maar we blijven denken vanuit het klassieke onderwijsmodel. Tijd om door te pakken!
Leren, ontwikkelen, vormen, ontplooien..
Omdat ik het zo ontzettend interessant vind om te ontcijferen waar de basis van onderwijs ofwel ontwikkeling uit zou moeten bestaan verdiep ik me met veel liefde in literatuur over dit onderwerp. Een van de pedagogen met een specialisatie in onderwijs waar ik veel van lees is Gert Biesta. Wat ik zo verhelderend vind aan zijn theorie is zijn wereldgerichte benadering. Wat hij hiermee zegt is dat het onderwijs een rol heeft in het kind helpen ‘in de wereld te zijn’. Dit laatste zet ik tussen aanhalingstekens omdat het klinkt als een wat vaag concept maar het is juist kraakhelder. Er wordt van ons verwacht dat we in staat zijn om ‘in de wereld te zijn’. Onderwijs zou in de basis moeten dienen als middel waarmee dit doel bereikt wordt.
Wat verder interessant is en mijns inziens de spijker op de kop slaat is de veronderstelling dat we met een bundel beperkte toetsresultaten kwaliteitsonderwijs realiseren. Een tegenbeweging hierop is kinderen de volledige vrijheid en creativiteit geven en op die manier talenten ontplooien en ruimte voor ontwikkeling bieden. Een voorbeeld hiervan is iederwijs onderwijs waarbij het kind de volledige regie kreeg op de invulling van zijn dagprogramma en leerproces. Niet waar we naartoe moeten volgens Biesta. We komen evenwel weer terug bij het helpen van kinderen bij het vormgeven van hun wereld. Ten grondslag ligt het sturen op zelfreflectie van het kind. Biesta benoemt het met vragen als: “Is wat ik wens, wat ik wil maken, wat ik wil doen, goed? Is het wenselijk”?
Basisbehoeften
Wat me daarbij terugbrengt naar de psychologische basisbehoeften die hoogleraar orthopedagogiek Luc Stevens aanduidt als autonomie, relatie en competentie. In lijn hiermee staat de zelfdeterminatietheorie van Ryan & Deci met als kernelementen autonomie, competentie en verbondenheid. Ik vertaal dit als de pedagogische relatie waarmee je verbondenheid creëert tussen jou en het kind. Deze relatie dient aan te zetten tot autonomie zodat het kind zijn eigen wereld leert vormgeven vanuit eigen vraagstelling en input waarmee competentie wordt bereikt.
Hoe vertalen we dit dan naar het onderwijs met toepasbare en concrete werkwijzen? Ik zet hier mijn persoonlijke visie uiteen, gebaseerd op de volgende speerpunten:
- Kind in verbinding met eigen leerproces
- Afstappen van summatief beoordelen en kiezen voor formatieve beoordeling zonder cijfermatige beoordeling
- Competentiegericht denken
- Ontwikkelingsprocessen aangaan ten opzichte van leercurves
- Interdisciplinair in plaats van multidisciplinair handelen
Lees hier meer over mijn persoonlijke visie
“If you stand for nothing, you will fall for anything”
Passend onderwijs
Met de invoering van passend onderwijs in 2014 werd inclusie een belangrijke term. Nog steeds ben ik er niet uit of ik een voor- of tegenstander ben van passend onderwijs of dat het ergens in het midden zit. Het idee is in ieder geval prachtig. Kinderen dezelfde schoolloopbaan bieden met gelijke kansen en de benodigde vormen van zorg binnen de school (of het samenwerkingsverband) beschikbaar. Krachten en expertise bundelen om het welzijn van het kind voorop te stellen.
Toch zien we in de praktijk dat het niet altijd lukt om altijd maatwerk te leveren en lijken de kinderen met een zorgvraag in veel gevallen niet voldoende tot ontwikkeling te komen. Dit heeft te maken met gebrek aan expertise, steeds groter wordende klassen en administratieve lasten. Wat er vervolgens gebeurt is dat leerkrachten een hoge werkdruk ervaren en niet alle kinderen zich gehoord en gezien voelen. Dit kan resulteren in depressieve klachten of een burn out bij kinderen wat weer leidt tot schooluitval.
Digitaal tijdperk
Hoe moeten we het dan aanpakken is vervolgens een logische vraag. Een van de dingen die ik tegenkwam is het schoolsysteem inrichten als een ecosysteem. Dit kan zowel op leerlingniveau als op organisatorisch niveau volgens mij. Het is namelijk een systeem waarin ieder kind zijn eigen wereld kan leren vormgeven en daarmee de ontwikkeling kan doormaken die voor hem passend is.
Op organisatorisch niveau zie ik een systeem dat in verbinding staat met elkaar. Waar niet uitgegaan wordt van kaders en budgetten maar samenwerking en gezamenlijke doelen. Uiteraard hebben verschillende partijen verschillende doelen, dat mag er ook zijn. Ouders willen misschien druk wegnemen bij een kind, gemeente wil dat de zorgbudgetten binnen de perken blijven en een intern begeleider wil de juiste ondersteuning bieden binnen het klaslokaal. Juist door transparant te zijn over de verschillen in doelen, kom je tot het echt centraal kunnen stellen van de leerling. We hoeven niet alle expertise onder 1 dak te hebben, we moeten de juiste mensen op de juiste plek hebben waardoor ook binnen de organisatie talenten worden ingezet om het gezamenlijke doel te bereiken.
Verder leven we in het digitale tijdperk. We hebben de laatste maanden gezien dat er ontzettend veel mogelijk is op het gebied van thuisonderwijs, digitaliseren en het adhoc reageren op complexe vraagstukken waar eerder misschien wel jaren overheen gingen. Laten we dit vasthouden. Er is zoveel meer mogelijk op het gebied van onderwijs dan wat nu zichtbaar is.
Wat is het doel van onderwijs? In dit filmpje uit 2015 wordt een poging gedaan om een antwoord te vinden op deze vraag.
“Het doel van onderwijs is kinderen een basis bieden waarin ze kunnen ontdekken wat zij belangrijk vinden, hoe ze met de wereld omgaan, hoe ze met anderen omgaan, hoe ze leren vasthouden om van zichzelf te houden. Dit alles op een eerlijke, niet veroordelende maar ook niet risico vermijdende manier.”
Mijn persoonlijke visie op het doel van onderwijs
Lees meer over de mogelijkheden om samen met mij te kijken naar de vernieuwingen of optimalisaties binnen jouw organisatie.
Leerplicht versus ontwikkelplicht?
Een licht controversiële gedachte van mij is de vraag of de term leerplicht niet achterhaald is. Ieder jaar worden de cijfers bekend gemaakt van vroegtijdig schoolverlaters en schoolverzuim. Gebaseerd op geregistreerde cijfers van ongeoorloofd verzuim. Buiten deze geregistreerde groep jeugdigen, bestaat er nog de groep waarbij geoorloofd verzuim is toegekend. Onderwijskundigen en pedagogen maken zich druk om deze groep kinderen. Want thuiszittende kinderen resulteren in een toestand waarbij ze onvoorbereid te maatschappij in gaan.
Moeten we er niet meer naartoe dat kinderen zich op meerdere manieren kunnen ontwikkelen en dat ze ook zonder 14 jaar in de schoolbanken positief maatschappelijke deelname kunnen bereiken? Is een diploma nog wel waar we naar moeten streven?
Er is volgens mij zoveel meer mogelijk als we buiten de klassieke kaders en standaarden gaan zoeken.
Wil je een keer sparren of discussiëren over onderwijsinnovatie. Ik word hier altijd erg blij van dus neem gerust contact op.
*Jaartallen waarin het onderwijssysteem werd geïntroduceerd.
