Introspectie

Na de achtenvijftigste keer een STARR verslag schrijven op Fontys HBO pedagogiek in Tilburg, was ik er wel klaar mee. Ik geloofde het wel. Steeds keer op keer casussen beschrijven en situaties bespreken in de intervisie om uiteindelijk tot beter handelen te komen. Als ik nu terugkijk op mijn HBO opleiding ben ik ontzettend dankbaar voor deze reflectiemomenten. Ik geloof dat dit misschien wel het belangrijkste element is dat ervoor heeft gezorgd dat ik ben gegroeid op professioneel én persoonlijk vlak.

In dit stuk schrijf ik waarom ik het iedereen van harte gun om tot in den treuren te reflecteren op je eigen gedrag en handelen.

De lerende cultuur

Rutger Bregman schreef het al in zijn boek ‘de meeste mensen deugen‘. Wat ons onderscheid van primaten is niet onze uitzonderlijke intelligentie, kracht of sociaal vermogen. Maar de capaciteit om kennis op te doen en dit veelvuldig te delen met anderen. Een unieke eigenschap wat nogmaals laat zien hoe belangrijk het educatieve systeem is. Om te leren rekenen hoef je zelf niet opnieuw het numerieke systeem uit te vinden aldus Bregman. Het gaat om het delen van kennis en openstaan voor leren van elkaar.

In het onderwijs en de zorg wordt er veel geschreven over het bij elkaar afkijken, observeren op plekken waar de dingen wél goed lopen of het overnemen van elkaars projecten. Toch blijkt het in de praktijk lastig zijn om toe te geven dat die methodiek die je met pijn en moeite hebt ontwikkeld niet werkt. Of dat ingewikkelde beleid wat toch onvoldoende afgestemd blijkt met de praktijk. Lees hier meer over mijn visie op onderwijsvernieuwing.

Het hebben van overtuigingen maar ook het durven terug te komen hierop maakt je een stuk krachtiger dan stug blijven vasthouden aan zaken die nu eenmaal ooit zo ontwikkeld zijn. Probeer jezelf als een avonturier te zien. De meeste mensen houden vast aan ideeën omdat ze bang zijn voor het onbekende of onzekere. Wat er dan gebeurt is dat men zich gaat gedragen alsof ze alles weten. Dit beperkt je in je ontwikkeling. Als een avonturier ben je constant op zoek naar nieuwe ideeën en het ontwikkelen / bijstellen van je mening. Dit mag volledig in tegenstrijd zijn met wat je een paar maanden geleden dacht. Zie het als kinderlijke nieuwsgierigheid waarin het nog niet belangrijk is om altijd gelijk te hebben.

The gift of consciousness

Mensen zijn geneigd om te handelen vanuit emotie in plaats van ratio. We handelen vaak uit eerste impuls. Bijvoorbeeld boos en verontwaardigd wanneer je die langverwachte promotie niet krijgt van je leidinggevende. Wanneer je ‘s avonds nog door raast tegen je partner, komt misschien langzaam een wisseling van gedachten. In plaats van je puur en alleen benadeelt voelen, ga je het besluit na. Misschien kun je in alle eerlijkheid terugkijken op de afgelopen periode en zie je in dat je inderdaad wat steken hebt laten vallen. Bovendien weet je dat er een omzetdaling is geweest dus dat er wellicht geen ruimte is voor salarisverhoging op dit moment. Je hebt spijt van je emotionele of boze reactie naar je leidinggevende toe maar terugkomen op je standpunt voelt zwak. Je laat het er maar bij zitten.

Wat ons zo bijzonder maakt als mensen is ons bewustzijn. We zijn in staat te reflecteren op ons handelen. Wanneer je bewust leert omgaan met dit bewustzijn geloof ik dat dit de kwaliteit van leven significant verbeterd.

De reden hiervoor schetst Robert Greene in zijn boek ‘The laws of human nature’. Als we tegenslagen meemaken zoeken we direct naar verklaringen (veelal buiten onszelf). Hierdoor blijf je hangen in een leven van verwijt en verzet. Dit beperkt je in je persoonlijke groei.

Hoe doe je dit?

Ik kan me voorstellen dat bovenstaande wel logisch klinkt maar lastig te vertalen is naar de praktijk. Ik deel daarom een aantal tips waarvan ik geloof dat ze ontzettend waardevol zijn bij het blijven reflecteren:

• Gebruik de helikopterview.
  Stijg boven jezelf uit en probeer jezelf voor te stellen dat je geen eigen wil hebt. Je wordt aangestuurd door aliens. Kijk dan nog eens naar de situatie of je werk. Wellicht kom je op een ander perspectief.
• Bevries de tijd in je gedachten.
  Als je een moeilijk gesprek hebt of kritiek ontvangt. Bevries dan de tijd. Je hoeft niet direct te reageren. Als je het lastig vindt om een stilte te laten vallen benoem je dit simpelweg. Neem ten minste 20 seconden om rustig adem te halen en de gedachtenkronkels hun gang te laten gaan. Kom dan terug in het gesprek en reageer.
• Gebruik je empathische vermogen
  Empathie zorgt ervoor dat je oprecht begrip kan tonen in andere perspectieven. Ook wel de theory of mind. Het begrip opbrengen dat anderen niet hetzelfde belang, verlangen of dezelfde mening hebben als jij.
• Luister
  Klinkt simpel maar is het vaak niet. We zijn van nature geneigd om vooral onszelf te willen horen praten. Besef dit in een gesprek en luister oprecht naar de ander. Herhaal hetgeen wat de ander zegt rustig in je hoofd zodat het ook echt aardt.
• Schrijf zaken uit
  Door situaties uit te schrijven valt soms net het kwartje. Dit kan helpen om piekergedachten te stoppen maar het letterlijk uitschrijven van een voorval kan er ook voor zorgen dat je veel meer vanuit ratio naar een situatie kijkt ten opzichte van emotie. Dus pak dat STARR verslag er nog maar eens bij en ga schrijven.
• Kijk zonder oordeel naar anderen
  Ook dit is makkelijker gezegd dan gedaan. Het hebben van een oordeel zit vaak diep geworteld tussen allerlei overtuigingen en ideeën. Je kunt dit trainen door bijvoorbeeld opiniestukken te lezen die in tegenstelling zijn met jouw gedachten. Neem het perspectief van die ander echt in je in en probeer in je hoofd te reageren op het stuk zonder oordeel. Wanneer je dit vaak doet, wordt het automatisch makkelijker in gesprekken.
• Blijf altijd kritisch op zaken die je leest, hoort, ziet maar ook op je eigen werk.
  We nemen graag dingen aan die we lezen als het al in lijn is met onze eigen overtuigingen. Probeer altijd kritische vragen te blijven stellen wanneer je dingen leest die je ontzettend interessant vindt. Dit helpt om een blinde vlek te voorkomen.